Οι λόγοι για τους οποίους ο διαθέτης με διάταξη τελευταίας βούλησης μπορεί να στερήσει τον μεριδιούχο από το δικαίωμα της νόμιμης μοίρας του, δηλαδή οι λόγοι αποκλήρωσης, είναι αποκλειστικοί και μόνο όσοι για κάθε περίπτωση ορίζονται στις διατάξεις των άρθρων 1840 έως 1842 του Αστικού Κώδικα. Ο διαθέτης μπορεί να αποκληρώσει το σύζυγο του, αν κατά το χρόνο του θανάτου είχε δικαίωμα να ασκήσει αγωγή διαζυγίου για βάσιμο λόγο, αναγόμενο σε υπαιτιότητα του συζύγου του. Ο διαθέτης για να έχει λόγο αποκλήρωσης του συζύγου του πρέπει κατά το χρόνο του θανάτου του να είχε βάσιμο και ενεργό λόγο διαζυγίου που να ανάγεται σε υπαιτιότητα του τελευταίου, άσχετα αν είχε ασκήσει και σχετική αγωγή.
Περαιτέρω, ο λόγος της αποκλήρωσης πρέπει να υπάρχει κατά το χρόνο που συντάσσεται η διαθήκη και να αναφέρεται σ` αυτή, χωρίς ο νόμος ν` αξιώνει την λεπτομερή αναγραφή των γεγονότων, αλλά αρκεί η έκθεση περιστατικών που μπορούν να υπαχθούν σε συγκεκριμένο λόγο αποκλήρωσης, ενώ εκείνος που επικαλείται την αποκλήρωση οφείλει να αποδείξει το λόγο της.
Σε περίπτωση που ο αποκληρωθείς εγείρει αγωγή, επικαλούμενος την ανυπαρξία του λόγου της αποκλήρωσής του, ο εναγόμενος, δηλαδή εκείνος που ωφελείται από τη διαθήκη που περιέχει τη διάταξη για την αποκλήρωση, οφείλει να αποδείξει την ύπαρξη ή την αλήθεια του λόγου της αποκλήρωσης.
Αν δεν αποδεικνύεται ο λόγος της αποκλήρωσης, το δικαίωμα της νόμιμης μοίρας υφίσταται και επομένως, οι διατάξεις της διαθήκης αναιρούνται, αλλά μόνο μέχρι τη νόμιμη μοίρα, ενώ κατά το επί πλέον διατηρούνται σε ισχύ, εφόσον δεν γίνεται επίκληση και δεν αποδεικνύεται νόμιμος λόγος ακυρότητας ή ακυρώσιμου της διαθήκης.
Απόσβεση του δικαιώματος για αποκλήρωση μεριδούχου επιφέρει η συγγνώμη του δικαιούχου. Συγγνώμη είναι η δήλωση της βούλησης του διαθέτη, σύμφωνα με την οποία ο τελευταίος θεωρεί ως μη κλονισθέντα πλέον και αποκατασταθέντα τον οικογενειακό δεσμό που είχε διαταραχθεί από τη συμπεριφορά του μεριδούχου και επιθυμεί το παράπτωμα του μην έχει επιζήμιες για αυτόν συνέπειες.
Η συγγνώμη μπορεί να δοθεί ρητά ή σιωπηρά, αρκεί να προκύπτει η πρόθεση του να συγχωρήσει τα παραπτώματα του μεριδούχου. Εφόσον η συγγνώμη αποδειχθεί από το μεριδούχο που την επικαλείται, η αποκλήρωση με στενή έννοια γίνεται ανίσχυρη.
Σε περίπτωση αποκλήρωσης, εκείνος που αποκληρώθηκε μπορεί ν` ασκήσει αναγνωριστική αγωγή για την αναγνώριση της αβασιμότητας αναλήθειας και ανυπαρξίας των αναφερομένων στη διαθήκη λόγων αποκλήρωσης και, συνεπώς, ακυρότητας της διάταξης για αποκλήρωση, με σκοπό την αναγνώριση του κληρονομικού δικαιώματος της νόμιμης μοίρας.
Οι λόγοι για τους οποίους ο διαθέτης με διάταξη τελευταίας βούλησης μπορεί να στερήσει τον μεριδιούχο από το δικαίωμα της νόμιμης μοίρας του, δηλαδή οι λόγοι αποκλήρωσης, είναι αποκλειστικοί και μόνο όσοι για κάθε περίπτωση ορίζονται στις διατάξεις των άρθρων 1840 έως 1842 του Αστικού Κώδικα.
Ο διαθέτης μπορεί να αποκληρώσει το σύζυγο του, αν κατά το χρόνο του θανάτου είχε δικαίωμα να ασκήσει αγωγή διαζυγίου για βάσιμο λόγο, αναγόμενο σε υπαιτιότητα του συζύγου του. Ο διαθέτης για να έχει λόγο αποκλήρωσης του συζύγου του πρέπει κατά το χρόνο του θανάτου του να είχε βάσιμο και ενεργό λόγο διαζυγίου που να ανάγεται σε υπαιτιότητα του τελευταίου, άσχετα αν είχε ασκήσει και σχετική αγωγή.
Περαιτέρω, ο λόγος της αποκλήρωσης πρέπει να υπάρχει κατά το χρόνο που συντάσσεται η διαθήκη και να αναφέρεται σ` αυτή, χωρίς ο νόμος ν` αξιώνει την λεπτομερή αναγραφή των γεγονότων, αλλά αρκεί η έκθεση περιστατικών που μπορούν να υπαχθούν σε συγκεκριμένο λόγο αποκλήρωσης, ενώ εκείνος που επικαλείται την αποκλήρωση οφείλει να αποδείξει το λόγο της.
Σε περίπτωση που ο αποκληρωθείς εγείρει αγωγή, επικαλούμενος την ανυπαρξία του λόγου της αποκλήρωσής του, ο εναγόμενος, δηλαδή εκείνος που ωφελείται από τη διαθήκη που περιέχει τη διάταξη για την αποκλήρωση, οφείλει να αποδείξει την ύπαρξη ή την αλήθεια του λόγου της αποκλήρωσης.
Αν δεν αποδεικνύεται ο λόγος της αποκλήρωσης, το δικαίωμα της νόμιμης μοίρας υφίσταται και επομένως, οι διατάξεις της διαθήκης αναιρούνται, αλλά μόνο μέχρι τη νόμιμη μοίρα, ενώ κατά το επί πλέον διατηρούνται σε ισχύ, εφόσον δεν γίνεται επίκληση και δεν αποδεικνύεται νόμιμος λόγος ακυρότητας ή ακυρώσιμου της διαθήκης.
Απόσβεση του δικαιώματος για αποκλήρωση μεριδούχου επιφέρει η συγγνώμη του δικαιούχου. Συγγνώμη είναι η δήλωση της βούλησης του διαθέτη, σύμφωνα με την οποία ο τελευταίος θεωρεί ως μη κλονισθέντα πλέον και αποκατασταθέντα τον οικογενειακό δεσμό που είχε διαταραχθεί από τη συμπεριφορά του μεριδούχου και επιθυμεί το παράπτωμα του μην έχει επιζήμιες για αυτόν συνέπειες.
Η συγγνώμη μπορεί να δοθεί ρητά ή σιωπηρά, αρκεί να προκύπτει η πρόθεση του να συγχωρήσει τα παραπτώματα του μεριδούχου. Εφόσον η συγγνώμη αποδειχθεί από το μεριδούχο που την επικαλείται, η αποκλήρωση με στενή έννοια γίνεται ανίσχυρη.
Σε περίπτωση αποκλήρωσης, εκείνος που αποκληρώθηκε μπορεί ν` ασκήσει αναγνωριστική αγωγή για την αναγνώριση της αβασιμότητας αναλήθειας και ανυπαρξίας των αναφερομένων στη διαθήκη λόγων αποκλήρωσης και, συνεπώς, ακυρότητας της διάταξης για αποκλήρωση, με σκοπό την αναγνώριση του κληρονομικού δικαιώματος της νόμιμης μοίρας.
Ελένη Πολύζου